ମହାଭାରତର କଥା ଶୁଣିଲେ ସାଧାରଣତଃ ଆମ୍ଭମାନଙ୍କ ମନରେ କୌରଵ କୁଳ, ପାଣ୍ଡଵ କୁଳ ଓ ପ୍ରଭୁ ଶ୍ରୀକୃଷ୍ଣଙ୍କ କଥା ଭାସି ଆସେ । ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା ମହାଭାରତର ପଂଚୁପାଣ୍ଡଵ ସେହି ସମୟରେ ତାଙ୍କର ଜୀବନ ଶୈଳୀ ଓ ନୀତିଚର୍ଯ୍ୟା କିପରି ଥିଲା ଏବଂ ଉପବାସ କରି କେଉଁଭଳି ଭାଙ୍ଗୁ ଥିଲେ ସେଇ ବିଷୟରେ ବିସ୍ତୃତ ଭାବରେ ।
ଉପବାସ ରଖିବା ପ୍ରାଚୀନ ଭାରତୀୟ ପରମ୍ପରାର ଏକ ଅତ୍ୟାବଶ୍ୟକ ଅଂଶ ।ପୂର୍ବରୁ, ଆମ ଜୀବନର ପ୍ରତ୍ୟେକ ବିଶେଷ ଉତ୍ସବ, ପର୍ବ ଏବଂ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଦିନରେ ଉପବାସ ପାଳନ କରାଯାଉଥିଲା। ମହାଭାରତ ସମୟରେ ପାଣ୍ଡବମାନେ ମଧ୍ୟ ଉପବାସ ପାଳୁଥିଲେ। ସେମାନେ କିପରି ଉପବାସ କରୁଥିଲେ, କିପରି ଉପବାସ ଭାଙ୍ଗୁଥିଲେ, ସେମାନଙ୍କର ପଦ୍ଧତି କ’ଣ ଥିଲା ତାହା ଆପଣ ଜାଣନ୍ତି କି?
ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା କେଉଁଦିନ ରଖୁଥିଲେ ଉପବାସ :ପାଣ୍ଡବ ଭାଇମାନେ ବିଶେଷ କରି ଏକାଦଶୀ ଦିନ ଉପବାସ କରୁଥିଲେ। ସେମାନଙ୍କର ସବୁଠାରୁ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ଉପବାସ ହେଉଛି ନିର୍ଜଳା ଏକାଦଶୀ। ଏହାର କେବଳ ବିଶେଷ ମହତ୍ତ୍ୱ ନାହିଁ ବରଂ ଏହାର କଠୋର ନୀତି-ନିୟମ ମଧ୍ୟ ରହିଛି।
ସବୁଠାରୁ କଠିନ ବ୍ରତ କ’ଣ ଥିଲା:
ନିର୍ଜଳା ଏକାଦଶୀ ଉପବାସ ଜ୍ୟେଷ୍ଠ ଶୁକ୍ଳ ଏକାଦଶୀ ସମୟରେ ହୋଇଥାଏ। ଏହା ସାଧାରଣତଃ ମେ’ ମାସ ଶେଷ କିମ୍ବା ଜୁନ୍ ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ପଡେ। ଏହା ସବୁଠାରୁ ଚ୍ୟାଲେଞ୍ଜିଂ ଉପବାସ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ। ଏଥିରେ ଉପବାସ କରୁଥିବା ବ୍ୟକ୍ତି ଏକାଦଶୀର ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ଠାରୁ ଦ୍ୱାଦଶୀର ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ (୨୪ ଘଣ୍ଟା) ଉଭୟ ଖାଦ୍ୟ ଏବଂ ଜଳରୁ ଦୂରେଇ ରୁହନ୍ତି। ପାଣ୍ଡବମାନେ ଏଭଳି କଷ୍ଠସାଧ୍ୟ ଉପବାସ ପାଳନ କରୁଥିଲେ।
କିପରି ଭାଙ୍ଗୁଥିଲେ ଉପବାସ: ଏହି ଉପବାସକୁ ପାରମ୍ପରିକ ଭାବରେ ଦ୍ୱାଦଶୀରେ ସୂର୍ଯ୍ୟୋଦୟ ପରେ ଏକ ସରଳ ଭୋଜନ ସହିତ ଭଙ୍ଗାଯାଏ, ଯାହା ସାଧାରଣତଃ ଫଳ କିମ୍ବା ହାଲୁକା ଶାକାହାରୀ ଖାଦ୍ୟକୁ ନେଇ ଗଠିତ। ନିୟମିତ ଖାଇବା ଅଭ୍ୟାସକୁ ଫେରିବା ପାଇଁ ଭାରୀ କିମ୍ବା ଗରିଷ୍ଠ ଖାଦ୍ୟକୁ ଏଡାଇ ଦିଆଯାଉଥିଲା, ଅର୍ଥାତ୍ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରକାରର ସୁସ୍ୱାଦୁ ଖାଦ୍ୟକୁ ଦୂରରେ ରଖାଯାଏ।
ଉପବାସ ପରେ ପାଣ୍ଡବଙ୍କ ସାଧାରଣ ଖାଦ୍ୟ କ’ଣ ଥିଲା:
ମହାଭାରତ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକର ସନ୍ଦର୍ଭ ଅନୁଯାୟୀ, ଏହି ଉପବାସ ପରେ ଯୁଧିଷ୍ଠିର ଖିରି ଖାଇବାକୁ ପସନ୍ଦ କରୁଥିଲେ, ଯାହା ଚିନି କିମ୍ବା ଗୁଡରେ କ୍ଷୀରରେ ଫୁଟାଯାଇଥିବା ଚାଉଳରେ ତିଆରି ଏକ ମିଠା ଖାଦ୍ୟ ଥିଲା।
ଏହା ସହିତ ପାଣ୍ଡବମାନେ ଚାଉଳ କିମ୍ବା ଯଅରେ ନିର୍ମିତ ଗୋଲାକାର ପିଠା ଖାଉଥିଲେ, ଯାହାକୁ ଘିଅରେ ଶେକାଯାଉଥିଲା।
ସେମାନେ ଖିର ଭଳି ଆଉ ଏକ ଖାଦ୍ୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଚାଉଳ ଏବଂ ଗୁଜୁରାତି ଏବଂ କେସର ପରି ମସଲା ସହିତ ତିଆରି କରି ଖାଉଥିଲେ। ସେମାନେ ମଧ୍ୟ ଗହମ ଅଟା ଏବଂ କ୍ଷୀରରୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ଏକ ମିଠା ଖାଉଥିଲେ, ଯାହା ଘିଅରେ ଶେକା ହୋଇ ତିଆରି ହେଉଥିଲା।
